Trong kinh tế học và kinh doanh hiện đại, việc phân loại hàng hóa theo hành vi tiêu dùng đóng vai trò quan trọng trong chiến lược sản xuất, tiếp thị và vận chuyển. Một trong những khái niệm thường được nhắc đến là hàng hóa thứ cấp – loại hàng hóa có tính chất “được thay thế” khi mức sống của người tiêu dùng thay đổi.
Vậy hàng hóa thứ cấp là gì? Loại hàng này có đặc điểm gì nổi bật? Làm sao để doanh nghiệp bán lẻ, sản xuất hoặc logistics hiểu đúng và khai thác hiệu quả tiềm năng của nhóm sản phẩm này? Hãy cùng NKP Logistics – đơn vị vận tải hàng hóa chuyên nghiệp – tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây.
Hàng hóa thứ cấp là gì? Định nghĩa và ví dụ dễ hiểu
Hàng hóa thứ cấp (tiếng Anh: Inferior Goods hoặc đôi khi là Secondary Goods) là những sản phẩm có nhu cầu tiêu dùng giảm xuống khi thu nhập của người tiêu dùng tăng lên. Đây là nhóm hàng hóa phổ biến trong đời sống, đặc biệt tại các thị trường đang phát triển – nơi mức thu nhập còn ở mức trung bình hoặc thấp.
1. Định nghĩa hàng hóa thứ cấp theo kinh tế học
Trong kinh tế học, hàng hóa thứ cấp được định nghĩa là:
“Loại hàng hóa có cầu (nhu cầu) tỷ lệ nghịch với thu nhập, tức là khi thu nhập tăng, nhu cầu mua sản phẩm này có xu hướng giảm.”
Điều này xảy ra vì khi người tiêu dùng có điều kiện tài chính tốt hơn, họ thường chuyển sang sử dụng các sản phẩm chất lượng cao hơn hoặc dịch vụ thay thế tốt hơn, dẫn đến việc hàng hóa thứ cấp bị thay thế dần.
2. Giải thích dễ hiểu qua ví dụ thực tế
-
Khi thu nhập thấp, một người có thể lựa chọn mì gói, cơm hộp, quần áo chợ, xe máy giá rẻ để tiết kiệm chi phí.
-
Nhưng khi thu nhập tăng lên, họ có xu hướng:
-
Ăn uống tại nhà hàng hoặc mua thực phẩm tươi ngon hơn
-
Mua quần áo thương hiệu, xe hơi hoặc hàng công nghệ đời mới hơn
-
-
Lúc này, mì gói, xe máy rẻ, sản phẩm bình dân… trở thành hàng hóa thứ cấp – vì bị thay thế bởi hàng hóa có chất lượng và giá trị cao hơn.
3. Tại sao cần hiểu về hàng hóa thứ cấp?
-
Giúp doanh nghiệp phân khúc thị trường hợp lý theo từng nhóm thu nhập.
-
Là cơ sở quan trọng để xây dựng chiến lược giá, marketing và phân phối sản phẩm.
-
Hữu ích cho đơn vị logistics và vận tải khi lên kế hoạch vận chuyển theo nhóm hàng phổ thông, đại trà. Ví dụ như:
👉 Tóm lại: Hàng hóa thứ cấp là loại sản phẩm gắn liền với thu nhập thấp hoặc trung bình, có tính chất tạm thời và dễ bị thay thế khi điều kiện sống được cải thiện. Đây là một trong ba nhóm hàng hóa quan trọng bên cạnh hàng thiết yếu và hàng xa xỉ.
Đặc điểm của hàng hóa thứ cấp
Sau khi hiểu rõ hàng hóa thứ cấp là gì, việc nắm vững các đặc điểm cụ thể của loại hàng hóa này sẽ giúp doanh nghiệp và người tiêu dùng nhận biết đúng, từ đó có chiến lược sản xuất, phân phối, tiêu dùng và vận chuyển phù hợp.
1. Có độ co giãn thu nhập âm
-
Đây là đặc điểm kinh tế học quan trọng nhất của hàng hóa thứ cấp.
-
Khi thu nhập tăng → cầu giảm.
-
Ngược lại, khi thu nhập giảm → cầu tăng vì người tiêu dùng quay lại lựa chọn các sản phẩm giá rẻ, tiết kiệm.
-
Ví dụ: Trong thời kỳ suy thoái kinh tế, nhu cầu về mì tôm, xe máy cũ, điện thoại đời thấp tăng lên đáng kể.
2. Giá rẻ – phục vụ nhu cầu cơ bản
-
Hàng hóa thứ cấp thường là các mặt hàng giá rẻ, đáp ứng nhu cầu tối thiểu.
-
Không có nhiều tính năng cao cấp, chất lượng ở mức vừa đủ sử dụng.
-
Được tiêu thụ mạnh tại các chợ, cửa hàng tạp hóa, kênh bán lẻ truyền thống.
3. Dễ bị thay thế bởi hàng hóa cao cấp hơn
-
Khi người tiêu dùng có điều kiện hơn, họ nhanh chóng chuyển sang các sản phẩm thay thế tốt hơn.
-
Ví dụ:
-
Xe máy giá rẻ → xe máy tay ga cao cấp hoặc ô tô
-
Quần áo chợ → quần áo thương hiệu
-
Điện thoại cũ → smartphone đời mới
-
-
Điều này đòi hỏi doanh nghiệp cần định vị rõ ràng phân khúc và vòng đời sản phẩm.
4. Thị trường chính là nhóm người thu nhập thấp và trung bình
-
Đối tượng khách hàng:
-
Học sinh, sinh viên
-
Công nhân, lao động phổ thông
-
Hộ gia đình thu nhập thấp
-
-
Những khách hàng này thường quan tâm nhiều đến giá cả hơn là thương hiệu, và có xu hướng mua hàng theo thói quen, kênh truyền thống.
5. Khối lượng tiêu thụ lớn – cần tối ưu logistics
-
Hàng hóa thứ cấp có tần suất tiêu dùng cao, số lượng lớn, giá trị từng đơn hàng nhỏ.
-
Vì vậy, cần giải pháp vận chuyển phù hợp:
-
Giao hàng nhanh, chi phí thấp
-
Xe tải nhỏ, linh hoạt tuyến đường
-
Tối ưu chặng giao liên tỉnh – chặng cuối (last mile)
-
-
Các dịch vụ gợi ý:
👉 Tóm lại: Hàng hóa thứ cấp không chỉ có đặc điểm giá rẻ – dễ thay thế – nhu cầu biến động theo thu nhập, mà còn đòi hỏi chiến lược vận chuyển – phân phối – định giá thật linh hoạt để tiếp cận đúng đối tượng tiêu dùng.
Phân biệt hàng hóa thứ cấp với các loại hàng hóa khác
Để hiểu rõ hơn về vị trí của hàng hóa thứ cấp trong hệ thống kinh tế và hành vi tiêu dùng, chúng ta cần phân biệt chúng với các nhóm hàng hóa phổ biến khác như: hàng thiết yếu, hàng hóa thông thường, và hàng hóa xa xỉ.
Dưới đây là bảng so sánh và phân tích từng cặp khái niệm:
1. Hàng hóa thứ cấp và hàng hóa thiết yếu
| Tiêu chí | Hàng hóa thứ cấp | Hàng hóa thiết yếu |
|---|---|---|
| Phản ứng với thu nhập | Nhu cầu giảm khi thu nhập tăng | Nhu cầu ổn định, ít thay đổi theo thu nhập |
| Tính chất | Có thể thay thế bằng hàng cao cấp hơn | Không thể thiếu trong sinh hoạt hằng ngày |
| Ví dụ | Mì gói, xe máy cũ, quần áo chợ | Gạo, nước sạch, điện, dầu ăn, thuốc men |
✅ Tóm lại: Hàng thiết yếu là nhu cầu cơ bản bất biến, còn hàng thứ cấp là lựa chọn tạm thời khi tài chính hạn chế.
2. Hàng hóa thứ cấp và hàng hóa xa xỉ
| Tiêu chí | Hàng hóa thứ cấp | Hàng hóa xa xỉ |
|---|---|---|
| Đối tượng tiêu dùng | Người thu nhập thấp | Người thu nhập cao |
| Nhu cầu theo thu nhập | Giảm khi thu nhập tăng | Tăng mạnh khi thu nhập tăng |
| Tính biểu tượng | Không có giá trị thương hiệu cao | Mang tính biểu tượng, thể hiện đẳng cấp |
| Ví dụ | Quần áo bình dân, xe máy số, điện thoại cũ | Túi hiệu, xe sang, đồng hồ đắt tiền, điện thoại flagship mới nhất |
✅ Tóm lại: Hàng hóa thứ cấp nằm ở đáy kim tự tháp tiêu dùng, trong khi hàng xa xỉ nằm ở đỉnh cao – hướng đến nhóm người dùng khác biệt hoàn toàn.
3. Hàng hóa thứ cấp và hàng hóa thông thường
| Tiêu chí | Hàng hóa thứ cấp | Hàng hóa thông thường |
|---|---|---|
| Quan hệ với thu nhập | Nhu cầu giảm khi thu nhập tăng | Nhu cầu tăng khi thu nhập tăng |
| Mức độ phổ biến | Tập trung vào nhóm giá rẻ | Phổ biến trong tiêu dùng trung lưu |
| Ví dụ | Xe máy giá rẻ, quần áo chợ, bữa cơm rẻ tiền | Xe máy phổ thông, quần áo thương hiệu bình dân, thực phẩm chất lượng tốt |
✅ Tóm lại: Hàng hóa thông thường là nhóm sản phẩm tiêu chuẩn, còn hàng thứ cấp là giải pháp tạm thời khi thu nhập hạn chế.
📌 Tại sao cần phân biệt rõ các loại hàng hóa này?
-
Giúp doanh nghiệp định hướng sản phẩm đúng đối tượng khách hàng.
-
Tối ưu chiến lược marketing, giá bán và kênh phân phối.
-
Trong vận tải và logistics, mỗi nhóm hàng hóa sẽ cần dịch vụ vận chuyển tương ứng như:
👉 Kết luận phần này: Hiểu và phân biệt rõ hàng hóa thứ cấp với các loại hàng hóa khác sẽ giúp bạn xây dựng hệ thống sản phẩm – dịch vụ phù hợp với từng phân khúc thu nhập, từ đó nâng cao hiệu quả kinh doanh và phục vụ thị trường tốt hơn.
Vai trò của hàng hóa thứ cấp trong kinh tế và logistics
Mặc dù không phải là nhóm hàng mang lại giá trị thương hiệu cao hay biên lợi nhuận lớn, nhưng hàng hóa thứ cấp lại có vai trò vô cùng quan trọng trong nền kinh tế – đặc biệt tại các nước đang phát triển như Việt Nam. Từ góc độ người tiêu dùng, doanh nghiệp sản xuất đến lĩnh vực vận tải – hậu cần, hàng hóa thứ cấp giữ một vị trí chiến lược không thể xem nhẹ.
1. Đáp ứng nhu cầu tiêu dùng phổ thông của số đông
-
Phần lớn dân số Việt Nam vẫn thuộc nhóm thu nhập trung bình và thấp.
-
Hàng hóa thứ cấp giúp họ duy trì cuộc sống thường ngày với chi phí hợp lý.
-
Đây là nguồn tiêu dùng ổn định và có quy mô lớn, nhất là ở nông thôn và các khu công nghiệp.
2. Là “bàn đạp tiêu dùng” trong giai đoạn phát triển kinh tế
-
Khi một quốc gia còn đang tăng trưởng, hàng hóa thứ cấp giữ vai trò:
-
Cung ứng nhanh – rẻ – dễ tiếp cận
-
Góp phần thúc đẩy vòng quay sản xuất, tiêu dùng, vận tải
-
-
Ví dụ: Trong giai đoạn khởi nghiệp, các công ty nhỏ thường ưu tiên sử dụng thiết bị, nguyên vật liệu rẻ tiền – thuộc nhóm hàng hóa thứ cấp.
3. Tạo cơ hội cho doanh nghiệp mở rộng thị trường
-
Các doanh nghiệp sản xuất và phân phối có thể:
-
Đa dạng hóa danh mục sản phẩm: hàng cao cấp, phổ thông và thứ cấp
-
Tận dụng lượng tiêu dùng lớn từ nhóm khách hàng phổ thông
-
-
Nhiều thương hiệu lớn tại Việt Nam như: Vina Acecook, P&G, Unilever,… vẫn duy trì song song cả dòng sản phẩm bình dân và cao cấp.
4. Góp phần định hình chiến lược logistics – vận tải hàng hóa
-
Hàng hóa thứ cấp thường có đặc điểm:
-
Giá trị thấp nhưng khối lượng lớn
-
Tần suất vận chuyển cao
-
Phân phối rộng tại nhiều điểm bán lẻ
-
-
Doanh nghiệp logistics cần:
-
Dịch vụ thuê xe tải nhỏ, chặng ngắn, giao hàng nhanh
-
Hệ thống kho linh hoạt, tối ưu chi phí
-
-
Dịch vụ vận tải phù hợp:
5. Duy trì tính ổn định trong khủng hoảng kinh tế
-
Trong các giai đoạn suy thoái hoặc đại dịch:
-
Người tiêu dùng có xu hướng cắt giảm chi tiêu, quay về các sản phẩm cơ bản, giá rẻ.
-
-
Hàng hóa thứ cấp phục hồi nhanh hơn so với hàng xa xỉ trong khủng hoảng.
-
Đây là yếu tố giúp duy trì dòng tiền và sản lượng tiêu dùng trong nền kinh tế.
👉 Tóm lại: Hàng hóa thứ cấp không chỉ phục vụ số đông người tiêu dùng mà còn đóng vai trò chiến lược trong toàn bộ chuỗi cung ứng – hệ thống logistics – mô hình tiêu dùng bền vững. Hiểu đúng và vận dụng tốt nhóm hàng hóa này sẽ giúp doanh nghiệp tối ưu hoạt động sản xuất – phân phối và giảm thiểu rủi ro trước biến động thị trường.
Ví dụ thực tế về hàng hóa thứ cấp tại Việt Nam
Việt Nam là quốc gia có dân số trẻ, thu nhập trung bình đang tăng trưởng, dẫn đến hành vi tiêu dùng thay đổi nhanh chóng theo từng giai đoạn kinh tế. Điều này tạo ra sự luân chuyển mạnh mẽ giữa các loại hàng hóa, đặc biệt là từ hàng hóa thứ cấp sang hàng hóa thông thường hoặc cao cấp hơn.
Dưới đây là những ví dụ điển hình về hàng hóa thứ cấp phổ biến tại Việt Nam, giúp bạn dễ hình dung và áp dụng vào thực tiễn:
1. Thực phẩm chế biến sẵn giá rẻ
-
Mì gói, xúc xích giá rẻ, bánh snack bình dân
-
Nước ngọt đóng chai giá thấp, sữa hộp mini
-
Thường tiêu thụ bởi học sinh, công nhân, người độc thân
✅ Khi thu nhập tăng, người tiêu dùng sẽ chuyển sang:
-
Thực phẩm tươi, đồ ăn nhà hàng, sản phẩm organic
2. Quần áo giá rẻ, hàng chợ
-
Áo quần vải polyester, giày dép nhái thương hiệu
-
Bán nhiều tại chợ truyền thống, shop online nhỏ, vỉa hè
-
Phục vụ đối tượng tiêu dùng phổ thông
✅ Khi điều kiện sống cải thiện, người tiêu dùng chọn:
-
Thời trang công sở, đồ hiệu outlet, sản phẩm thương hiệu Việt
3. Xe máy đời cũ, giá rẻ
-
Xe máy số phổ thông, xe cũ qua sử dụng
-
Là phương tiện chính tại nông thôn, khu công nghiệp
✅ Khi thu nhập tăng, khách hàng có xu hướng chuyển sang:
-
Xe tay ga, xe phân khối lớn hoặc ô tô cỡ nhỏ
4. Thiết bị điện tử đã qua sử dụng hoặc giá thấp
-
Điện thoại cũ (iPhone 6, 7, Android giá dưới 2 triệu)
-
Tivi màn hình nhỏ, nồi cơm điện loại rẻ
-
Phù hợp với người thuê trọ, sinh viên, hộ gia đình nhỏ
✅ Khi có khả năng chi tiêu cao hơn:
-
Họ sẽ mua smartphone mới, TV 4K, đồ gia dụng cao cấp hơn
5. Dịch vụ vận chuyển chi phí thấp
-
Gửi hàng qua chành xe, dịch vụ thuê xe tải nhỏ, giao chậm nhưng rẻ
-
Thường dùng trong kinh doanh nhỏ lẻ, cá nhân gửi hàng
✅ Dịch vụ logistics phù hợp với nhóm hàng hóa này:
👉 Tóm lại: Các ví dụ trên cho thấy, hàng hóa thứ cấp luôn tồn tại trong mọi thị trường. Mặc dù có thể bị thay thế khi thu nhập người tiêu dùng tăng lên, nhưng nhóm sản phẩm này vẫn chiếm tỷ trọng lớn trong tổng mức tiêu dùng, đặc biệt tại các khu vực chưa phát triển toàn diện..
Tác động của thu nhập và xu hướng tiêu dùng đến hàng hóa thứ cấp
Hàng hóa thứ cấp là nhóm hàng có tính “nhạy cảm” với sự thay đổi của thu nhập người tiêu dùng và biến động kinh tế vĩ mô. Do đó, nắm bắt rõ xu hướng tiêu dùng và chu kỳ kinh tế là yếu tố then chốt để doanh nghiệp tối ưu hóa danh mục sản phẩm, hệ thống phân phối và dịch vụ logistics đi kèm.
1. Khi thu nhập tăng – hàng hóa thứ cấp bị thay thế
-
Người tiêu dùng có xu hướng nâng cấp chất lượng cuộc sống:
-
Chuyển từ mì gói sang thực phẩm tươi sống
-
Từ điện thoại cũ sang smartphone mới
-
Từ quần áo chợ sang thời trang có thương hiệu
-
✅ Hệ quả:
-
Doanh nghiệp cần cập nhật dòng sản phẩm phù hợp với mức sống đang nâng cao.
-
Các dịch vụ vận tải cũng phải đa dạng phương tiện và quy mô, ví dụ:
2. Khi thu nhập giảm – hàng hóa thứ cấp “lên ngôi”
-
Trong các giai đoạn khó khăn như:
-
Khủng hoảng kinh tế
-
Đại dịch (ví dụ: COVID-19)
-
Tình trạng thất nghiệp, lạm phát tăng cao
-
=> Người tiêu dùng có xu hướng:
-
Cắt giảm chi tiêu, quay về sử dụng các sản phẩm bình dân, giá rẻ
-
Hạn chế mua sắm hàng xa xỉ, dịch vụ cao cấp
✅ Hệ quả:
-
Nhu cầu hàng hóa thứ cấp tăng đột biến
-
Doanh nghiệp cần:
-
Tăng cường nguồn cung giá rẻ
-
Điều chỉnh hệ thống hậu cần, vận chuyển linh hoạt và tiết kiệm chi phí hơn
-
3. Ảnh hưởng từ xu hướng tiêu dùng hiện đại
-
Người tiêu dùng hiện đại ngày càng thông minh hơn, không chỉ chọn sản phẩm theo thu nhập mà còn theo:
-
Giá trị sử dụng
-
Tính bền vững, tiết kiệm, tiện lợi
-
💡 Một số người sẵn sàng sử dụng hàng hóa thứ cấp vì:
-
Mục đích tiết kiệm dài hạn
-
Tư duy tiêu dùng “vừa đủ dùng”
-
Mua hàng thanh lý, second-hand để bảo vệ môi trường
4. Doanh nghiệp nên phản ứng thế nào?
-
Phân khúc rõ ràng theo nhóm thu nhập và vùng địa lý
-
Linh hoạt chiến lược marketing: nhấn mạnh “giá trị sử dụng” thay vì chỉ là “giá rẻ”
-
Tối ưu logistics cho nhóm hàng thứ cấp:
👉 Tóm lại: Hàng hóa thứ cấp không biến mất khi kinh tế phát triển, mà sẽ dịch chuyển vai trò và có thể được lựa chọn vì sự hợp lý, thông minh, tiết kiệm. Doanh nghiệp cần nắm bắt xu hướng tiêu dùng thay đổi theo thu nhập để duy trì lợi thế cạnh tranh và tối ưu hệ thống vận hành.
Tổng kết: Hiểu đúng hàng hóa thứ cấp để tối ưu chiến lược kinh doanh và logistics
Hàng hóa thứ cấp là loại sản phẩm có nhu cầu tiêu dùng giảm khi thu nhập tăng, thường phục vụ nhóm người có thu nhập trung bình và thấp. Đây là phân khúc hàng hóa phổ biến tại các nước đang phát triển như Việt Nam, đóng vai trò thiết yếu trong giai đoạn đầu của phát triển kinh tế và khi thị trường gặp khó khăn.
Việc hiểu rõ đặc điểm, hành vi tiêu dùng và xu hướng dịch chuyển của hàng hóa thứ cấp giúp các doanh nghiệp:
-
Lựa chọn sản phẩm phù hợp với thị trường mục tiêu
-
Tối ưu hoạt động phân phối và vận chuyển
-
Linh hoạt ứng phó với biến động thu nhập và kinh tế vĩ mô
Trong lĩnh vực logistics – vận tải, đây là nhóm hàng cần dịch vụ chuyên chở linh hoạt, tiết kiệm chi phí và đáp ứng nhanh, như:
